نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی.نویسنده مسئول

2 دانشیار علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این مقاله سیاست‌های جاری ایران در قِبال رسانه‌های اجتماعی و نیروهای تأثیرگذار بر این سیاست و روندهای آتی آن را بررسی  می‌کند. بر این اساس، ضمن مصاحبه‌های رو در رو با 20 سیاست‌گذار کلیدی در ایران، شناختی متفاوت و تازه را نسبت به این مسئله چالش‌برانگیز در عرصه سیاست‌گذاری رسانه‌های اجتماعی در ایران فراهم آورده است. مسئله اصلی مورد بررسی، درکِ پارادایم‌های ذهنی سیاست‌گذاران و ارائه مدلی پیشنهادی برای حل تعارض موجود میان مصرفِ کاربران و شیوه‌های سیاست‌گذاری محدودکننده (نظیر فیلترینگ) در قبال آن است. پیاده‌سازی مصاحبه‌ها در نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی مکس‌کیودا، ضمن کدگذاری اولیه، محوری و گزینشی، به استخراج تم‌هایی انجامیده و معطوف به ارائه یک مدل پیشنهادی برای سیاست‌گذاری در این حوزه شده است؛ یافته‌های این مقاله نشان می‌دهند که نوع نگاه سیاست‌گذاران به رسانه‌های اجتماعی در ایران، با نحوه استفادۀ کاربران از آن، لزوماً در تعارض نیست، اما ناکارآمدی ساختارهای موجود، جدی نگرفتن ابزارهای قانونی و مدیریتی، و نیز پراکندگی شیوه‌های تصمیم‌گیری، چالش‌های فراوانی را برای سیاست‌گذاری رسانه‌های اجتماعی به دنبال داشته، که همگرایی و تجانس میان نهادهای تصمیم‌ساز را بسیار دشوار ساخته است. این مقاله، برآمده از اولین پروژه تحقیقاتی است که پس از تأسیس شورای عالی فضای مجازی در ایران (به فرمان مقام معظم رهبری اسفند 1390) و تصویب قانون جرائم رایانه‌ای (مصوب خرداد 1388 مجلس شورای اسلامی)، در قالب رساله دکتری در رشته علوم ارتباطات به این مسئله می‌پردازد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iranian Policy Makers & Social Media Policy making Challenges, Patterns & Explaination of a Proposed Model

نویسندگان [English]

  • hossein basirianjahromi 1
  • hadi khaniki 2

چکیده [English]

This Article is intended to examine the current Iranian policy towards social media & the effective forces ruling this policy & future trends. So, during the interviews with 20 key Iranian policy-makers of virtual space, it provides a different & new cognition towards this challenging issue in Iranian social media policy-making. The statement of problem, concerns the conflict between policy-maker's mental paradigms & how the users use these media, which provide a proposed model to ameliorate the status quo between their media consumption & some determinative policy (like Filtering). Commixing the findings of systematic reviews of selected researches, with implementation and analysis of interviews through open, axial and selective coding with qualitative data analysis software MAXQDA, conducted to a proposed model for policy-making in this field.
The research outcome determines that policy makers viewpoint to the social media is not necessarily in conflict with the users usage, but the inadequacy of existing structures, ignoring legal, administrative or controlling tools, as well as scattered policy making methods, provide too many challenges for social media policy-making. This has made it too difficult for policy-making institutions to converge & synergize. This article also emanates from the first academic research as a Ph.D thesis in social communication sciences, which is done after the establishment of "Supreme Council of Cyberspace" (by Iranian Supreme Leader in 2012) & the "Computer Crimes Law", passed by the Iranian parliament in 2010.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Media
  • Iranian Policy makers
  • policy-making
  • Internet
  • filtering
  • A Proposed Model
آی.سی.تی‌نا. (1387)، «تشکیل کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ»، بازیابی شده 9 آذر 1392 از:                      www.ictna.ir/report/archives/024695.html 
- استراس، آنسلم و کوربین، جولیت. (1387)، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها، ترجمه: بیوک محمدی. (چاپ دوم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- امامی، حسین. (1391)، نقش عضویت یا عدم عضویت در شبکه‌های اجتماعی بر روابط میان فردی دانشجویان ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی، رساله دکتری علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
- انتظاری، محمدحسن. (1392)، «فیلترینگ باید از حالت سلیقه‌ای خارج شود». مصاحبه با روزنامه ایران (9/11/92)، بازیابی شده 15 بهمن 1392 از:
- بصیریان  جهرمی، حسین. (1393)، سیاست و مصرف رسانه‌های اجتماعی مجازی در ایران: چالش‌ها، الگوها و تبیین یک مدل پیشنهادی. رساله دکتری علوم ارتباطات، دانشگاه علامه‌طباطبائی.
- بصیریان جهرمی، حسین. (1392-الف)، رسانه‌های اجتماعی: ابعاد و ظرفیت‌ها، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.
- بصیریان جهرمی، حسین؛ خانیکی، هادی و ذکایی، محمد سعید. (1392-ب)، «رسانه‌های اجتماعی و سازمان‌های رسانه‌ای: بررسی سیاست‌گذاری و مصرف فیس‌بوک در مواجهه با رسانه ملی»، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌های ارتباطی، 20 (3)؛ [شماره پیاپی 75].
 بی.بی.سی فارسی. (1391)، «هاشمی رفسنجانی: فیس‌بوک امری مبارک برای دنیاست»، بازیابی شده در 12 مهر 1391 از:
- بی.بی.سی فارسی. (1392)، «توئیتر و فیسبوک در ایران باز هم مسدود شدند»، بازیابی شده در 21 آبان 1392 از:
- تابناک (وب‌سایت خبری تحلیلی)؛ بازیابی شده 20 تیر 1392 از:
- جنتی، علی. (1392)، «چهار میلیون ایرانی عضو فیس‌بوک هستند؛ محدودیت استفاده از فیس‌بوک باید برداشته شود». مصاحبه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تلویزیون الجزیره انگلیسی؛ روزنامه شرق، شماره 1928، ص2، مورخ 24/10/92؛ بازیابی فایل مصاحبه دیداری شنیداری از:
- خبرگزاری مهر. (1387)، «پنج میلیون سایت اینترنتی در کشور فیلتر شده است»، (مصاحبه با عبدالصمد خرم‌آبادی)؛ بازیابی شده 22 دی 1392 از:
- جعفری، مهدی. (1390)، «هفده میلیون ایرانی عضو فیس‌بوک هستند». سخنرانی رئیس فناوری و اطلاعات سازمان بسیج دانش‌آموزی کشور در همایش نهضت روشنگری در آمل؛ بازیابی شده از:
- ذکایی، محمدسعید. (1381)، «نظریه و روش در تحقیقات کیفی»، فصلنامه علوم اجتماعی، (ش 17)، (4): 70-41.
- رجبی، زهره. (1389)، بازنمایی گرایش‌های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مجازی: با مطالعه موردی فیس‌بوک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبائی: دانشکده علوم اجتماعی.
- رسولی، محمد رضا و مرادی، مریم. (1391)، «میزان مشارکت دانشجویان علوم ارتباطات در تولید محتوای رسانه‌های اجتماعی»، فصلنامه علمی-پژوهشی فرهنگ-ارتباطات، 13 (3)؛ [شماره پیاپی 19]: 140-113.
- ژانگ، لنا. (1392)، «آن سوی دیوار بزرگ آتشین چین: رمزگشایی از سیاست‌های رسانه‌ای چین درباره اینترنت از درون»، ترجمه: سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی، فصلنامه مطالعات ماهواره و رسانه‌های جدید، 2 (1): 137-107.
- ستاد ساماندهی پایگاه‌های اینترنتی. (1392)، «متن کامل آیین‌نامه ساماندهی پایگاه‌های اینترنتی»؛ بازیابی شده 7 مهر 92 از:
- صفی آریان، یحیی. (1390)، مقایسه ارتباطات مشارکتی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی گوگل‌ریدر و فیس‌بوک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
- ضیایی پرور، حمید و سید وحید عقیلی. (1388)، «بررسی نفوذ شبکه‌های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی»، فصلنامه رسانه، 20 (4): 42-23.
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. (1392)، بازیابی 3 خرداد 92 از:
- کاستلز، مانوئل. (1393)، قدرت ارتباطات، ترجمه: حسین بصیریان جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- کاستلز، مانوئل. (1380)، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (جلد 1: ظهور جامعه شبکه‌ای)، ترجمه: احد علیقلیان، افشین خاکباز و حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
- کوثری، مسعود. (1386)، جهان فرهنگی کاربران ایرانی در شبکه دوست‌یابی اورکات. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- لیندلف، تامس آر؛ تیلور، برایان سی. (1388)، روش‌های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات، ترجمه: عبدالله گیویان، تهران: انتشارات همشهری.
- محبی، علی. (1385)، «بررسی عوامل مؤثر بر نگرش نخبگان علمی کشور نسبت به فیلتر گذاری اینترنت از طرف حکومت»، پایان نامه کارشناسی ارشد ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی.
- محسنیان راد، مهدی. (1389)، تقریرات کلاسی درس روش‌های پیشرفته پژوهش (مقطع دکتری علوم ارتباطات)، دانشگاه علامه‌ طباطبائی: بی‌نا.
-  نوری مرادآبادی، یونس. (1391)، بررسی گرایش دانشجویان دانشگاه‌های تهران به شبکه اجتماعی فیس‌بوک و عوامل مرتبط با آن: بررسی تطبیقی دیدگاه‌های خبرگان رسانه و کاربران فیس‌بوک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
 
- Alexa (2014). Retrieved May. 21, from: www.alexa.com/topsites
- BBC (2014). “Venezuela protests and the 'virtual' battle online,” Retrieved Feb, 25, 2014 from:
- Castells, Manuel. (2007). Communication, Power and Counter-power in the Network Society. International Jounal of Communication, Vol 17, pp. 238-266.
- Castells, Manuel (2009). Communicaiton Power. UK: OxfordUniversity Press.
- Deibert, Ronald, Palfrey, John, Rohozinski, Rafal, and Zittrain, Jonathan (eds.) (2008). Access Denied: The Practice and Policy of Global Internet Filtering. Cambridge, MA: MIT Press. 
- MAXQDA (2014). Retrieved March 6, from: http://www.maxqda.com/products
- ONI (2014). OpenNet Initiative. Retrieved Dec, 21, 2014 from: http://opennet.net/about-filtering/
- Phneah, Ellyne (2013). “Pakistan reportedly testing URL filters, may lift YouTube ban”. Retrieved Sep, 2, 2013 from: http://www.zdnet.com/pakistan-reportedly-testing-url-filters-may-lift-youtube-ban-7000019831/
- Woolor [online] (2013). Countries where facebook is not number #1 social networking website; Retrieved Aug, 3, 2013, from: http://www.woolor.com/thetechbook/countries-where-facebook-is-not-number-1-social-networking-website/