نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

در این مقاله، تحولات سیاست‌گذاری رفاهی و عوامل مؤثر بر روند تحولات آن در عصر پهلوی بررسی شده است. مسئلۀ اصلی مقاله، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر سیاست‌های اجتماعی در دورۀ پهلوی است. در مطالعاتی که تاکنون در این زمینه انجام شده، تحولات سیاست‌گذاری اجتماعی ایران حول یک عامل بررسی شده است. فرضیۀ مقالۀ حاضر این است که در دوره‌های مختلف، عوامل متفاوتی در این زمینه نقش داشته‌اند و نمی‌توان کل این دوره را براساس یک عامل توضیح داد. در این مقاله روند تحولات در سه دورۀ رضا شاه، دورۀ سقوط رضا شاه تا کودتای 28 مرداد، دورۀ کودتا تا انقلاب مورد مطالعه قرار گرفته است. بدین‌منظور، از طریق مطالعۀ اسنادی و بررسی مذاکرات مجلس شورای ملّی، داده‌های لازم گردآوری و تحلیل شده است. تحولات سازمانی و نهادی این دوره‌ها نشان می‌دهد که در هر دوره عوامل متفاوتی در شکل‌گیری و توسعۀ سیاست‌های رفاهی نقش داشته‌اند. روی کار آمدن حکومت پهلوی به‌عنوان سرآغاز شکل‌گیری دولت در معنای مدرن آن در ایران شناخته می‌شود. در این دوره انواعی از نهادسازی‌ها در راستای ملت‌سازی و دولت‌سازی انجام شده است که سیاست‌های رفاهی نیز در همین چارچوب تحلیل می‌شود. اما بعد از شهریور 1320 و سقوط دولت رضا شاه جنبش چپ در ایران فعال شد و مطالبات اجتماعی نقش بیشتری در شکل‌دادن به سیاست‌های رفاهی ایفا کرد. اثرگذاری این عامل نیز از اواسط دهۀ 30 و پس از کودتای 28 مرداد تقلیل یافت و دولت تلاش کرد با اتکای به درآمدهای رو به افزایش نفت نقش بیشتری در حوزۀ رفاه برعهده گیرد تا ضمن ایجاد سطح رفاه نسبی برای گروه‌های مختلف اجتماعی، از این طریق نوعی کنترل و نظارت اجتماعی را نیز اِعمال کند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Social Policy in Pahlavi Era in Iran: Ups and Downs of the Relationship Between the State and the Nation Reza Omidi

نویسنده [English]

  • reza omidi

چکیده [English]

This paper focuses on developments in welfare policy and the main factors of these developments in the Pahlavi era. For this purpose, the development process has been studied in three historical periods: the period of Reza Shah, the period from the fall of Reza Shah to the coup of August 28, and the period from the coup to the Revolution. Organizational and institutional development shows that different factors were involved in the formation and development of welfare policies. The Pahlavi era is known as the beginning of the formation of the modern state in Iran. Nation-building and state-building occurred in this period in order to perform a variety of institutionalization; and welfare policies are also analyzed in this framework. But since September 1941 leftist movements were active in Iran and there were more demands for a greater role in shaping social welfare policies. But this factor reduced in effectiveness since the mid-1950s after the coup, and the government tried to increase his role by relying on the increase in oil revenues. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Policy analysis
  • Historical Institutionalism
  • Nation building
  • industrialization
  • International factors
  • The relationship between nation-states
-  ابتهاج، ابوالحسن. (1371)، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، به کوشش علیرضا عروضی، تهران: علمی.
-  اشرف، احمد. (1389)، «کالبدشکافی انقلاب: نقش کارگران صنعتی در انقلاب ایران»، فصلنامۀ گفتگو، شمارۀ 55: 124-55.
-  اشرف، احمد؛ بنوعزیزی، علی. (1388)، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
-  اکبری، محمدعلی. (1382)، بررسی برنامه‌ریزی دولتی در حوزۀ تأمین اجتماعی (جلد نخست 1320-1285)، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  ___________. (1383)، بررسی برنامه‌ریزی دولتی در حوزۀ تأمین اجتماعی (جلد دوم 1357-1320)، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  آبراهامیان، یرواند. (1390)، تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
-  ___________. (1391)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
-  بشیریه، حسین. (1382)، موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
-  بلیک‌مور، کن. (1385)، مقدمه‌ای بر سیاست‌گذای اجتماعی، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی و سعید صادقی‌جقه، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  پسران، محمدهاشم. (1355)، «رفاه اجتماعی و برنامه‌ریزی»، مجموعه مقاله‌های دومین همایش سمینار ملی رفاه اجتماعی: جلد بیستم، تهران: سازمان برنامه و بودجه: 47-1.
-  پناهی، بهرام. (1385)، کارکردهای تأمین اجتماعی در ایران: ضرورت‌های برپایی نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  پیرویان، ولیم؛ جیوار، عبدالحسین. (1381)، قوانین و مقررات تأمین اجتماعی، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  سازمان برنامه. (1340)،  مقدمۀ برنامۀ عمرانی سوم ایران، تهران: سازمان برنامه.
-  __________. (1341)، جلسۀ تاریخی بررسی برنامۀ سوم، تهران: سازمان برنامه.
-  سازمان برنامه و بودجه. (1347)،  اصول و هدف‌های برنامۀ عمرانی چهارم، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  __________. (1351)، برنامۀ پنجم عمرانی کشور، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  ____________. (1352الف)، سمینار ملی رفاه اجتماعی 22-18 اسفندماه 1352: کمیتۀ تأمین اجتماعی، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  ____________. (1352ب)، سمینار ملی رفاه اجتماعی 22-18 اسفندماه 1352: قطعنامۀ سمینار، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  _____________. (1355الف)، دومین سمینار ملی رفاه اجتماعی، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  _____________. (1355ب)، گزارش عمومی دومین سمینار ملی رفاه اجتماعی و گزارش کمیته‌های پنج‌گانۀ سمینار، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  _____________. (1356)، خطوط کلی، هدف‌ها، سیاست‌ها و خط‌مشی‌های برنامۀ عمرانی ششم، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  سعیدی، علی‌اصغر. (1390)، «سیاست‌های اجتماعی»، گزارش وضعیت اجتماعی ایران (1388-1380)، تهران: مؤسسۀ رحمان.
-  غفاری، غلامرضا؛ امیدی، رضا. (1388)، کیفیت زندگی: شاخص توسعۀ اجتماعی، تهران: شیرازه.
-  فلیک، اووه. (1390)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.
-  کارشناس، مسعود. (1382)، نفت، دولت و صنعتی‌شدن در ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی و یوسف حاجی‌عبدالوهاب، تهران: گام نو.
-  کریمی، مظفر. (1384)، «زمینه‌های تاریخی پیدایش نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در ایران»، فصلنامۀ حقوق تأمین اجتماعی، سال اول، شمارۀ 1: 53-27.
-  مجلس شورای اسلامی. (1390)، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی (لوح فشرده)، تهران: مجلس شورای اسلامی.
-  مریدی، سیاوش. (1378)، فرهنگ بیمه‌های اجتماعی، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-  مسکوب، محمود. (1391)، «مشروطیت، تجدد و اسلام‌گرایی: اقتصاد سیاسی و سیاست اجتماعی در ایران»، در مسعود کارشناس و والنتاین مقدم، سیاست‌گذاری اجتماعی در خاورمیانه: پویایی‌های اقتصادی، سیاسی و جنسیتی، ترجمۀ علی‌اکبر تاج مزینانی و همکاران، تهران: دانشگاه امام صادق: 351-303.
مک‌لئود، تاس اچ.. (1380)، برنامه‌ریزی در ایران: براساس تجارب گروه مشاورۀ دانشگاه هاروارد در ایران در تهیۀ برنامۀ عمرانی سوم، ترجمۀ علی‌اعظم محمدبیگی، تهران: نی.
-  وفایی، جهانگیر. (1355)، «اقتصاد رفاهی و توسعۀ اجتماعی»، مجموعه مقاله‌های دومین همایش سمینار ملی رفاه اجتماعی: جلد بیستم، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
-  یگانه، محمد. (1385)، خاطرات محمد یگانه، به کوشش حبیب لاجوردی، تهران: ثالث.
-  Amenta, Edwin. (2006). when movements matter: the Townsend plan and the rise of social security, Princeton: Princeton university press.
-  Beland, Daniel. (2010). what is social policy? Understanding the welfare state, Cambridge: Polity.
-  Bharier, Julian. (1971). economic development in Iran 1900-1970, London: Oxford university press.
-  Esping-Andersen, Gosta. (1985). politics against markets: the social democratic road to power, Princeton, Princeton university press.
-  Flora, Peter; and Jens Alber. (1981). “modernization, democratization, and the development of welfare states in western Europe”, in Peter Flora and Arnold Joseph Heidenheimer. (eds), the development of welfare states in Europe and America, (pp. 37-80), New Brunswick: transaction.
-  Gough, Ian. (2008). “European welfare state: explanations and lessons for developing countries”, in Dani, Anis A. & Hann, Arjan de (eds.). inclusive state: social policy and structural inequalities, Washington DC: the world bank, pp. 39-72.
-  Gough, Ian, and G Therborn. (2010). “the global futures of welfare states”, in Castles Francies G.; Leibfried, Stephan; Lewis, J; Obinger, H and Pierson, Christopher (eds.), the oxford handbook of the welfare state, Oxford: Oxford university press, pp. 762-780.      
-  Korpi, Walter. (1978). the working class in welfare capitalism: work, unions and politics in Sweden, London, Routledge and Kegan Paul.   
-  ___________. (1983). the democratic class struggle, London: Routledge and Kegan Paul.
-  ___________. (2006). “the power resources model”, in Christopher Pierson and Francis G. Castles, the welfare state reader, (pp. 76-88), Cambridge, Polity
-  Lipset, Seymour Martin. (1990). continental divide: the values and institutions of the United States and Canada, New York: Routledge. 
-  Myles, John; and Jill Quadagno. (2002). “political theories of the welfare state”, social service review, Vol. 76, No. 1: pp. 34-57.
-  Pierson, Paul. (1994). dismantling the welfare state? Reagan, Thatcher, and the politics of retrenchment, New York: Cambridge university press.
-  ___________. (2006). “the new politics of the welfare state”, in Pierson, Christopher and Castles, Francis G. (eds.), the welfare state reader, Cambridge, Polity, pp. 348-357.
-  Scott, John C. (1990). a matter of record: documentary sources in social research, Cambridge: polity.
-  Skocpol, Theda. (1992). protecting soldiers and mothers: the political origins of social policy in the United States, Cambridge: Belknap.
Skocpol, Theda; and Edwin Amenta. (1986). “states and social policies”, annual review of sociology, Vol. 12: p.p. 131-157.