نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
این نوشته در پی شناسایی و تحلیل دستة شاخص اما نسبتاً فراموش شده‌ای از منابع مهم مربوط به پیشه‌وران و اصناف ایرانی است. منابعی با نامهای کلی فتوت نامه، رسائل جوانمردان، کسب نامه‌ها، کسوت نامه... که در واقع مرام نامه‌های خود تضمین کننده (خودپذیرفته، خود پذیرفتگار) و درونی شده بخشی از پیشه‌وران و صاحبان مشاغل گوناگون در ایران و دیگر کشورهای مسلمان بوده است، که می‌توانند مورد توجه و پژوهش پژوهشگران حوزه‌هایی از انسان‌شناسی، تاریخ، جامعه‌شناسی، اقتصاد، توسعه، ادبیات و دین قرار گیرند. این دسته از منابع در شرایط کنونی ایران و کشورهای مانند ایران، به دلایلی که مؤلف در دو کتاب انسان‌شناسی توسعة پایدار و دگرگونی‌های فرهنگ تولید و کار در ایران و در زمانة نونا کجاآباد سازی‌های نظام سوداگری-استعماری و تقلیل و تحلیل فرهنگ تولید و کار و آوازه‌گری‌های جانانه برای مصرف و جامعة مصرفی و مصرف انبوه می‌توانند بسیار پندآموز بوده و مصالح و شیوه‌های آن در بازتولید فرهنگ آسیب دیده و آزارمند تولید و کار کشورهای جهان سوم و به ویژه خاورمیانه‌ای دارای ذخایر زیرزمینی بکار آیند.
در این نوشته پس از پرداختن به ریشه‌های تاریخی آیین‌های جوانمردی وخیرش عیاران و قدرت گرفتن پیشه‌وران تا حد حکومت‌های منطقه‌ای در ایران و عبور از اهداف سیاسی و عیاری به مقاصد و اهداف صنفیِ این جنبش، به شیوه و شگردهای تبلیغی و آموزشی پیشه‌وران در این رسائل اشاره می‌شود.
به نظر می‌رسد یورش فرهنگی ضد کار یونانی پس از حمله اسکندر به ایران که خود را در اشرافیت عصر ساسانی و بازتولید آن در اشرافیت خلفای اموی و عباسی و ستمگری‌های آنها نمایانده است شرایط اجتماعی لازم برای جنبش عیاری و جوانمردی اسلامی و ضد اشرافی و احیای فرهنگ تولید و منزلت اجتماعی کار را فراهم آورده است.
به همین دلیل است که نخستین تعلیم اهل فتوت و فتوت نامه‌ها ارزش بخشی به کار و تلاش و مبارزة جانانه با "خوارانگاری" حتی کم اهمیت‌ترین کارها می‌باشد. در راستای این اهداف هر آنچه با کار و عزت و اهمیت آن، کارآموزی و تجربه اندوزی، ابزار کار و روابط استاد و شاگردی، روابط هم پیشگان با یکدیگر و روابط اصناف با مردم مرتبط بوده، به دقت مورد ملاحظه قرار گرفته است.
با وجود سادگی ظاهر و زبان، این مردم‌نامه‌ها از تأثیرگذارترین متون فارسی، چه در احترام بخشی به کار و تولید و منزلت بخشی به صاحبان کارهای سخت و چه گرامی داشت هم پیشگان، هم مسلکان و هم مذهبان و در کلِ بشریت می‌باشند. فتوت نامه ها به شکل روانشناسانه و شگفت‌آوری بین کار، هنر، دین، اخلاق، عواطف، احساسات، تاریخ و تخیل و ناخودآگاه قومی پیوندهای عمیق ایجاد کرده و مخاطبان را در جهت کار و تلاش و احترام به فضایل اخلاقی و مردمان و بنی نوع دگرگون می‌سازند. آنها با شگردهای خاص، با عبور از ظاهر به باطن و از اعمال ساده و ابزارهای عینی و امور در دسترس و قابل دید، با نماد سازی و نشانه‌پردازی و پیوندهای خلاقه با اصول و مبانی و باورهای دینی، فلسفی و اخلاقی، مخاطبان را از سطح عادی افعال و اشیاء و کلمات، به معانی عمیق و پرژرفا کشانده و چنان با هنرمندی و روانشناسانه بین این دو سطح پیوند زده‌اند که برای کار و تولید اقتصادی، پشتوانه‌های معنایی عظیمی از امور معنوی و کیفی فراهم آورده و هر گونه خطر از خودبیگانگی را از فضای کار و کوشش دور ساخته و با پالایش ذهن و روان، خستگی تن را نیز حتی‌المقدور زدوده‌اند و بدینگونه تصور منفی از کار آنچنان که در فرهنگ برده‌داری یونان و رُم و اشرافیت سلوکی – ساسانی و عرب متجلی شده بود را دگرگون کرده و از قرنها قبل به آرزوی "شارل فوریه" دربارة "کار دل‌انگیز" جامة عمل بپوشانند، و با نماد سازی و رازمندآمیزی کار، حتی ساده‌ترین و یکنواخت‌ترین آنها را معنادار، پیچیده و جذاب نمودند، و کار را از معنای گناه اولین و اجباری دور کرده، و آنرا به نردبانی برای آفرینندگی و تلاشی خودخواسته برای برشدن مبدل ساختند.
در پایان این نوشته با صحه‌گذاری بر دگرگونی و کاستی شتابنده و تند شوندة فرهنگ تولیدی و فرهنگ کار در ایران و کشورهای مانند ایران، پرسش‌های جدید و تأمل برانگیزی برای رهایی از این وضعیت مطرح گردیده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Work Assertion in FotovatName Self guaranteed, self accepted and internalized statement of Tradesman
چکیده [English]
This article tries to study prominent but rather unknown category of resources related to tradesman and guilds. These resources under various names of Fotovat Name, Rasael Javanmardan, Kasb Name, Kesvat Name and so on are in fact people letter of self guaranteed, self accepted and internalized assertion of tradesman of Islamic societies that can be taken in to account by scholars and researchers of anthropology, history, sociology, economy, development, literature. As I mentioned earlier in two books of "Anthropology of Sustainable Development" and "Changes of Work and Construction Culture in Iran" these resources are extremely fruitful in this era of making wonderlands by capitalistic- colonial system and its demagogue for consumption, consumptive society and mass consumption.
In this article after reviewing historical stem of chivalry and empowering Ayaran (up to regional authority) in Iran, their methods of propaganda and education will be discussed.
It seems that after Alexander attack a Greek culture of anti-working which showed itself in aristocracy of Samani era was a prerequisite for creating such chivalry movement which was anti aristocracy and tried for reviving work culture and work dignity too. Although these assertions are simple text in style and literature because of admiring work culture they are the most effective assertion which related work, art, religion, ethic, human emotion and ethnic unconsciousness to each others in order to change their addressee to work, try and honor moral virtues and the other people. Finally tracing the impact of such lessons on Iranians' life, action and work along history, understanding changes of it and its weakening in Iran and similar societies the article provides new and thoughtful questions for emancipation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Fotowwat
- Artisans
- Guilds
- Business folk culture
)